Dinsdag 15 augustus
De grensovergang naar Armenië ziet er nieuw en professioneel uit. Zo ook de afhandeling van de formaliteiten: campers door de scan, paspoortcontrole, en ook de WA-verzekering kan ter plekke geregeld worden. Alleen de afhandeling van de simkaart roept vragen op. Het beltegoed is dezelfde dag al op, iemand heeft er iets teveel aan verdient.
Bij het passeren van de grens wordt direct duidelijk: Armenië is een arm land. De huizen zijn sobere optrekjes, de straten zijn niet goed onderhouden en overal zien we oud ijzer van verroeste landbouwwerktuigen, autowrakken en vervallen schuren.
Armenië is iets kleiner dan Nederland en heeft maar drie miljoen inwoners, die grotendeels in de hoofdstad Jerevan en andere steden wonen. Terwijl het in de eerste eeuw voor Christus één van de machtigste rijken in Azië was en landen als Turkije, Syrië, Libanon, Irak, Iran, Azerbeidzjan en Georgië tot Armenië behoorden.
Het is ook één van de oudste landen ter wereld en het eerste land dat in 301 het christendom als staatsreligie introduceerde. Ook nu nog behoort 95 procent van de Armeniërs tot de Armeens Apostolische kerk.
Het land kent een roerige politieke geschiedenis, van overheersing, onderdrukking, volkerenmoord en aardbevingen. Een land dat steeds heeft moeten vechten om te overleven. En uiteindelijk in 1991 onafhankelijk is geworden van Rusland.
Sinds de onafhankelijkheid is Armenië begonnen zijn culturele erfgoed, met name kerken en kloosters, te restaureren.
Vanaf de grens rijden wij richting Vanadzor en overnachten bij ons eerste klooster in Armenië, het Haghpat kloostercomplex. Er zullen er nog velen volgen.
Tussen twee campers in geeft Marijke nog een verlate verjaardagsborrel.
Woensdag 16 augustus
Voordat de toeristenbussen komen lopen wij rond het mooi gelegen kloostercomplex. De vrouwtjes uit het dorp zijn dan al druk bezig de stalletjes met hun zelfgemaakte souvenirs te vullen voor de komende bezoekers.
Onderweg stoppen wij bij het Sanahinklooster, opgenomen op de Werelderfgoedlijst. Er zijn meerdere gebouwen. De oorspronkelijke kerk, met een later aangebouwd voorportaal is even groot als de kerk zelf. Er is ook nog een elfde eeuwse bibliotheek en een twaalfde eeuwse school.
Onderweg naar beneden ligt het Mikojan museum, gewijd aan de twee in Sanahin geboren broers die een belangrijke rol hebben gespeeld in de Sovjetgeschiedenis. Een van de broers heeft de MIG straaljager ontworpen die op een groot plateau voor het museum staat.
Wij nemen de weg naar Stepanafan via een vreselijk lange smalle tunnel, kopen heerlijke verse vijgen langs de kant van de weg en overnachten in Gyumri onder het levensgrote Sovjetstandbeeld van de moeder van Armenië.
Voor het eerst op onze reis regent het en hebben wij lage temperaturen.
Donderdag 17 augustus.
Wij willen het klooster Marmasjen bezoeken, één van de weinige kloosters die niet op een berg maar in een dal ligt. De weg er naar toe is miserabel. Door de regen van de vorige dag is de diepte van de kuilen niet zichtbaar en zijn de verassingen daardoor groot.
Ineens duikt in de diepte een prachtig gerestaureerd klooster uit de tiende eeuw op. Doordat op deze plek maar enkele toeristen zijn is het een oase van rust.
Via een nieuwe, nog niet voltooide autoweg aangelegd door Chinezen, rijden we naar de hoofdstad van Armenië, Jerevan. Onderweg bezoeken wij nog een oude Romeinse tempel, uit de eerste eeuw na Christus, gewijd aan de god Mithras. Deze schitterend gelegen Garni tempel is in de Sovjettijd gerestaureerd en is nu een druk bezochte bezienswaardigheid.
Op een camping in Turkije attendeerde een Armeense vrouw ons op een schitterende camping van Nederlandse beheerders in de buurt van Jeravan. Voor ieder van ons interessant omdat na al ons wild kamperen op allerlei gebied wel wat achterstallig onderhoud is ontstaan.
De camping 3Gs, gelegen tussen Garni, Goght en Geghard, is een verassing. De eigenaars Marty en Sandra doen er alles aan om het hun gasten naar de zin te maken. De camping is prachtig gelegen, heeft een zwembad en brandschone toiletten. Er is een keuken met voorzieningen en een gratis te gebruiken wasmachine.
Voor ons een verademing om even schoon schip te maken. Hier blijven wij twee nachten
Op de tweede avond brengt Marty ons naar een viskwekerij met restaurant. Marijke en ik bestellen forel en de rest neemt de steur. De gerechten worden na elkaar opgediend.
Er komt een groot plateau met vis. De steurliefhebbers beginnen aan hun maaltijd terwijl wij op onze forel wachten. Als dan eindelijk onze schaal verschijnt blijkt het de steur te zijn terwijl onze forel door onze reisgenoten is opgepeuzeld … Reizen is grootmoedig tegenslagen accepteren.
Zaterdag 19 augustus
Wij parkeren onze camper bij een ziekenhuis in Jerevan en nemen foto’s van het gebouw en de omgeving. Vervolgens stappen wij in een taxi die ons naar het genocide monument brengt. Het is gebouwd om de naar schatting zeshonderdduizend tot anderhalf miljoen Armeniërs te gedenken die in een als genocide aangeduide massamoord in 1915 in Turkije zijn omgekomen. Het museum is nog niet geopend maar het monument is wel bereikbaar. Wij zijn de enige toeristen. Via een breed lang toegangspad komen wij bij het indrukwekkende monument.
De eeuwige vlam vormt het centrum van deze herdenkingsplek. Rondom de vlam staan twaalf ijzeren platen die de twaalf Armeense provincies symboliseren die nu in het huidige Turkije liggen. De platen vormen een beschermende laag rondom de eeuwige vlam.
Bij het betreden van het monument zien we nog een ander echtpaar in stilte tegen de muur staan. De prachtige Armeense muziek vult de ruimte. Aangeslagen nemen wij de sfeer in ons op. Onze emoties weerspiegelen zich op het gezicht van het echtpaar. Tien minuten staan wij bewegingsloos en in stilte te luisteren naar de treurige meditatieve muziek. Het is of alle verdriet van deze vermoorde mensen ineens voelbaar wordt. Dit zijn momenten die in onze herinnering blijven hangen, misschien wel meer dan alle kloosters en kerken tezamen. Als daarna andere toeristen pratend de ruimte binnen komen is de serene sfeer verstoord.
Onderdeel van het genocide monument is ook een 44 meter hoge zuil die de nationale wedergeboorte van het Armeense volk symboliseert.
Het aan het monument verbonden genocide museum laat via foto’s en artikelen de massamoorden en de wreedheid zien waaraan de Armeniërs zijn onderworpen.
Het is duidelijk waar Hitler zijn inspiratie voor de massamoorden op de Joden vandaan heeft gehaald.
Na onze ervaringen in het museum is er bij ons geen behoefte om uitgebreid Jeravan te bezoeken. Wij drinken koffie op het plein Republiek en eten iets in een Italiaans restaurantje. We zoeken een taxichauffeur, tonen hem de foto’s van het ziekenhuis en even later zijn we terug bij onze camper.
Via een kaal en ruig landschap rijden we langs het Sevanmeer naar het plaatsje Sevan. Het meer ligt op een hoogte van 1900 meter en is één van de hoogst gelegen zoetwatermeren ter wereld. Hier komen de inwoners van Jerevan in de zomermaanden hun vertier zoeken. Met hele families maken zij gebruik van de vele barbecues en lange tafels die overal aan het water staan opgesteld en die gratis gebruikt mogen worden. Ook onderweg komen wij deze voorzieningen voor families vaak tegen.
Door de vele toeristen zijn de parkeerplaatsen overvol. Maar aan het einde van de dag gaat iedereen weer huiswaarts en wordt het rustig in het plaatsje.
Marijke maakt nog de beklimming naar een kerkje van waaruit je een mooi uitzicht over het hele meer hebt.
Zondag 20 augustus
We zakken verder af naar het zuiden en bezoeken in Noratus een van de grootste chatsjkar velden van Armenië, gedenkstenen die dateren uit de 9de tot de 15de eeuw.
De chatsjkar is een traditioneel Armeens gedenkteken. Het is een staande steen met als centraal teken een kruis vaak omgeven door rozetten, druiventrossen of bijbelse motieven. De stenen worden meestal gemaakt om levende of overleden personen te eren, militaire overwinning te herdenken maar ook als beschermingssymbool tegen natuurrampen. Armenië ligt vol met deze gedenktekens en ook nu nog worden ze gemaakt.
Een vrouwtje uit het dorp probeert tekst en uitleg te geven over sommige stenen. Met handen en voeten en twee woorden Frans is ze in staat ons iets duidelijk te maken. Ze laat ons een steen zien waarop een man tijdens de Zijderoute is vermoord door een Mongool. Via de tekens en ons inlevingsvermogen (!) waren wij in staat het verhaal te begrijpen (denken wij). Aan het einde van de rondleiding wilde zij haar gebreide kousen aan ons verkopen. Onze tas met Nederlandse symbolen was aan haar gezicht te zien een prima vervanging.
De rest van de dag brengen wij door onder de parasol van een wegrestaurant om aan de site te werken. Nadat wij hier ook gegeten hebben, rijden wij bij ondergaande zon door de kloof met rode rotsen, op weg naar weer een klooster dat wij in de verte op een plateau zien liggen.
Het Noravank klooster, gebouwd in 1205, is één van de weinige kloosters met twee verdiepingen en zoals steeds weer schitterend gelegen.
Maandag 21 en dinsdag 22 augustus
In Jermoek proberen we op een plek aan het meer te staan, maar worden door de politie tegengehouden en de andere kant op gestuurd. Enkele anderen worden wel doorgelaten?! Via een loodrechte weg naar beneden komen we uiteindelijk bij het meertje uit.
Voordat wij Iran in gaan, maken wij eerst de wijnvoorraad van Hans en Nancy op. En daar worden door Nancy heerlijke gerechtjes bijgeleverd.
In Jermoek willen we twee dagen blijven staan, maar het mannetje van de plek doet moeilijk en wij verhuizen naar de andere kant van het water. Het kost enige moeite om onze camper boven te krijgen. Uiteindelijk lukt het met hulp van Hans.
Theo heeft besloten naar huis terug te rijden. Liesbeth kan in verband met de ziekte van haar moeder niet terugvliegen, zoals wij aanvankelijk hadden gehoopt. Samen met Hans en Nancy wordt de terugweg uitgestippeld. Wij zijn allemaal wat aangeslagen als wij van Theo afscheid nemen. We wensen hem en Liesbeth het allerbeste.
Via een dorpje, zo armoedig hebben wij het nog niet gezien, belanden wij bij een kerkje aan de andere kant van het meer.
Hoewel de temperatuur het toelaat, ziet het water er te vies uit om in te zwemmen.
Woensdag 23 augustus
Teruggaand door het uit één straat bestaande armoedige dorpje zien we dat aan beide kanten van de weg een koe geslacht wordt. We zijn even verbaasd door deze handeling, maar zo gebeurde dat vroeger bij ons ook. De welvaart is hier nog niet doorgedrongen.
Op een heuvelachtig verlaten terrein op de route van Jelmoek naar Goris komen we in Sian een verzameling van honderden basalt stenen tegen van wel twee meter hoog. Het wordt ook wel het Armeense Stonehenge genoemd. De stenen stammen waarschijnlijk uit de prehistorie. Volgens historici was het ooit een sterrenkundig observatorium. Opvallend is dat veel van deze stenen in de bovenste punt een kogelvormig gat hebben.
Heel bijzonder.
Om bij de grottenwoningen in de buurt van Goris te komen, trotseren wij eerst een steile weg met puntige keien en vervolgens een wiebelende hangbrug.
Marijke gaat mee tot het begin van de hangbrug. Met haar hoogtevrees deze wiebelbrug overlopen is een brug te ver.
Voor de overnachting staan we op een soort plateau met zicht op de omringende bergen. Geen toeristen, enkel herders te paard die hun vee naar huis brengen. Schitterend!
Donderdag 24 augustus
Doordat de belangrijke buitengrenzen met Turkije en Azerbeidjan hermetisch zijn afgesloten en alleen de grenzen met Georgië en Iran open zijn, verkeert Armenië geografisch gezien in een geïsoleerde positie. Economisch komt het land daardoor niet echt vooruit. Bovendien heeft het weinig grondstoffen en producten om uit te voeren en is het voor zijn gasvoorziening totaal afhankelijk van Iran.
Het is een prachtig land om te bezoeken mits er toeristische voorzieningen zouden zijn. Maar het geld om te investeren ontbreekt.
Er loopt maar een doorgaande weg van Jerevan naar de Iraanse grens en die gaat pal langs de grens met Azerbeidjan. Wachtposten aan beide zijden van de weg maken duidelijk dat deze landen geen vrienden zijn.
In Goris lukt het ons om twee verse forellen te scoren voor het avondeten.
Rond zes uur zijn wij op onze overnachtingsplek in Tatev bij de kabelbaan. Hier blijven wij twee nachten.
Het wordt echter ingekort tot één nacht zodat wij in verband met visa een nacht langer in Iran verblijven. Iedereen gaat akkoord, wij moeten echter wel snel schakelen. De anderen hebben al de kabelbaan genomen om het Tatev klooster te bezoeken. Wij stoppen snel onze forellen in de diepvries (voor koken is geen tijd), hollen naar de kabelbaan en zijn op tijd om met de ondergaande zon het prachtig boven een ravijn gelegen kloostercomplex te bezoeken.
De tocht met de kabelbaan over het ravijn is indrukwekkend. Wij zijn net op tijd om de laatste rit terug te nemen.
We verzamelen de alcohol die nog in onze bus aanwezig is. Maken de lekkerste fles wijn open, geven onze blikjes bier aan de taxichauffeur en zijn dan eindelijk alcoholvrij.
Klaar voor Iran!