Woensdag 18 januari
Vandaag ontmoeten we de groep weer op een camping buiten Agadir. Maar eerst willen we in Agadir de inhoud van onze koelkast aanvullen. Als we uiteindelijk midden in Agadir de Carrefour vinden, zijn alle toegangswegen naar de supermarkt afgezet en is er nergens een parkeerplek voor de camper.
Dan maar zonder boodschappen naar de camping en improviseren met wat aanwezig is.
Ook deze camping zit behoorlijk vol, voornamelijk met Fransen en Nederlanders en een aantal Duitsers. Steeds vaker zien we aan het begin van de camping een kleine werkplaats waarin een vakman uit het dorp de mogelijkheid biedt om kussens en stoelen van de campers te bekleden.
Ter plekke kun je de stoffen uitzoeken en de volgende dag is de klus geklaard. Sommigen van ons hebben hier gebruik van gemaakt. Zo krijgt de plaatselijke bevolking ook de mogelijkheid om aan de toeristen iets te verdienen.
Donderdag 19 januari
Rondom Essaouira zien we veel arganbomen.
Het plukken en de verwerking van de noten is over het algemeen een vrouwenaangelegenheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ten zuiden van Essaouira een vrouwencoöperatie is gevestigd, ondersteund door de staat, waar het hele productieproces van de arganolie wordt uitgevoerd.
De vrouwen plukken de argannoten, ontpellen ze totdat ze alleen de binnennoot overhouden. Per dag wordt gewogen hoeveel noten ze gepeld hebben en het gewicht krijgen ze uitbetaald. Zo ongeveer 40 dirham (4 euro) per dag. Ze zijn niet in loondienst en kunnen kiezen op welke dagen ze werken.
Men heeft 15 kilo ruwe argannoten nodig om 1 kilo bruikbare noten over te houden. En 2 kilo bruikbare noten (ontpeld) geeft 1 liter arganolie.
De noten voor de olie voor het eten worden gebrand, bij de cosmetica gebruikt men ongebrande noten. Het is een arbeidsintensief proces en daadoor niet verwonderlijk dat het zich vertaalt in de hoge prijs van de producten.
Niettemin heeft de groep de nodige aanschaffingen gedaan.
Tijdens onze gezamenlijke wandeling door Essaouira valt het ons op hoe stadje en haven zijn opgeknapt en uitgebreid.
Aan het einde van de dag hobbelen we op onverharde wegen naar de groene camping buiten Essaouira.
Vrijdag 20 januari
Vanuit de camping gaan we met een taxi naar Essaouira om, met een aantal mensen van de groep, deel te nemen aan een workshop “Marokkaans koken”. We bereiden een romige bonensoep en een pastilla met kip. Bewerkelijk maar heerlijk en leuk om te doen.
De Marokkaanse keuken staat bekend om de vele en gevarieerde kruiden die gebruikt worden in de gerechten. Maar het ene kruid is het andere niet. Daarom bezoeken we na het eten een kruidenman die zijn kruiden aan de beste restaurants in de stad levert. Hij bewaart zijn kruiden in afgesloten glazen flessen waardoor geur en smaak behouden blijven.
We sluiten onze culinaire dag af met een 4-gangen menu in een schitterende riad in de soek. Samen met Hans en Nancy genieten we van zeer verfijnde en prachtig opgediende Marokkaanse gerechten.
Wat een eetgenot op één dag!
Zaterdag 21 januari
Deze dag brengen we in slowmotion door in Essaouira. We drinken onze espresso op een zonnig terras, kijken naar de kleurige stoet mensen die voorbij komen en vanuit een boventerras hebben we prachtig uitzicht op het centrale plein waar muzikanten muziek maken en kinderen hun favoriete spelletjes spelen.
Zoals overal in Marokko wordt er ogenschijnlijk geen wijn en bier geschonken. Dit klopt voor de gewone eettentjes. In de grotere toeristische gebieden mogen de chiquere restaurants drank serveren. Niet op het terras beneden, wel op de dakterrassen. De wijn gaat per fles en niet per glas!
Op sommige campings met eetgelegenheid mag je je eigen drank meebrengen. En campings met Franse eigenaars hebben altijd wijn op tafel staan.
Het kopen van wijn is alleen mogelijk bij de Carrefour en enkele kleine verkooppunten die nauwelijks te vinden zijn. Maar in onze groep is men zeer vindingrijk bij het aanvullen van de wijnvoorraad.
’s Avonds vieren we met enkele mensen uit de groep de verjaardagen van Frits en Geert in een restaurant bij de oude vestingmuren. Het was een genoeglijke avond met veel humor en lekker eten.
Zondag 22 tot dinsdag 24 januari
Het is nog donker als we om half 8 samenkomen voor de laatste instructies voor onze tocht naar Marrakech. We moeten op tijd vertrekken om onze campers te kunnen parkeren in de buurt van de Koutoubia-moskee. Het is een heel gemanoeuvreer om alle campers, en zeker de hele grote, met de neus in de rijrichting en strak in het gelid op hun plek te krijgen.
We staan, net als zes jaar geleden, midden in de stad. Mooier gaat het niet worden.
De soek van Marrakech is vol en druk: de beladen ezeltjes, de mannen met handkarren vol verkoopwaar en de talloze scooters en fietsers manoeuvreren zich met grote snelheid door de smalle paden die vooral voor voetgangers zijn bedoeld. Wij hebben heel wat zijsprongen gemaakt en zijn nog steeds verbaasd dat we daarbij niet allerlei koopwaar op de grond hebben doen belanden.
Al na een uur zijn we totaal de weg kwijt. En het duurt even voor we het goede pad terugvinden, mede dankzij ons oriëntatiepunt de Koutoubia-moskee.
’s Avonds lopen we nog even over het levendige Jamaa El Fna plein. Het is druk met vooral binnenlandse bezoekers, de buitenlandse toeristen zijn in de minderheid.
Opvallend zijn de kleine verschuivingen die we zien. Zagen we bij eerdere bezoeken veel dieren die allerlei kunstjes moesten vertonen en acrobaten die halsbrekende toeren uithaalden, nu ligt het accent meer op simpele spelen zoals ringen om een flessenhals gooien, met een voetbal een volle waterfles omschoppen en muntjes op bepaalde nummers gooien.
En daartussen muzikanten met Afrikaanse trommels die het publiek opzwepen. Overal is wel iets te zien en wij blijven het boeiend vinden.
Voordat we naar onze camper teruglopen moet er bij de beste patisserie van de stad nog enkele gebakjes gescoord worden. We kunnen het niet laten!
De volgende morgen staan we met stralend weer om 9 uur voor de deur van de Medersa Ben Youssef. Bij onze laatste bezoek aan Marokko waren we zeer onder de indruk van deze oude koranschool.
De afgelopen twee jaar heeft deze medersa een grondige restauratie ondergaan. Vijfhonderd ambachtslieden zijn in wisseldiensten dag en nacht bezig geweest met de herstelwerkzaamheden. Het resultaat is schitterend.
Wij zijn de eerste bezoekers vandaag en de stilte om ons heen geeft de ruimte een extra dimensie.
Als we in de soek een negenjarige jongen vragen naar het Musée Orientaliste brengt hij ons naar een plek waarvan hij denkt dat dit het museum is. Helaas is dat niet het geval. Als wij hem voor zijn moeite 50 eurocent geven, straalt hij en gaat dansend en zingend weg.
Het museum blijkt een tegenvaller, hadden we beter kunnen overslaan. Het Maison de la Photographie daarentegen is, met zwart-witfoto’s over het oude Marrakech en de lekkere koffie op het schitterende dakterras, wel aan te bevelen.
We lunchen in een zijstraatje van het El Fna plein bij restaurant Babouche, een eenvoudig tentje met heerlijk eten.
De middag brengen we door met succesvol shoppen: een lamp voor Marijke en diverse cadeau’s voor vrienden thuis.
Woensdag 25 en donderdag 26 januari
We verlaten de drukte van Marrakech en rijden in noordoostelijke richting naar de 110 meter hoge watervallen van Ousoud en verblijven twee dagen op de overvolle camping Zebra. Tijd om even de camper van binnen te poetsen, een aantal wasjes te doen en bij te komen van alle indrukken van Marrakech.
Vrijdag 27 januari
Het is koud en nog donker als we om 8 uur vertrekken naar een bergmeer op 2000 meter hoogte. De afstand en de passen zorgen ervoor dat het een lange rijdag zal worden.
Eenmaal op weg begint het te sneeuwen en verandert het landschap in een kunstig bewerkte kerstkaart. We zijn zon gewend en nu dit …!
Een equipe neemt de verkeerde afslag, komt op een nog smallere bergweg terecht en passeert twee ongelukken voordat ze in de gelegenheid zijn om te kunnen keren. Het ziet er niet naar uit dat wij het bergmeer zullen halen.
Ook Hans en Nancy komen tot deze conclusie, onder deze weersomstandigheden is het te gevaarlijk om naar boven te rijden. Later blijkt dat de weg naar het bergmeer vanwege de winterse omstandigheden is afgesloten.
Er wordt besloten naar Mekness te rijden en te overnachten op een parkeerplaats midden in stad. Sommigen gaan nog eten in stad, anderen – waaronder wij – zijn te moe en eten in de camper.
Zaterdag 28 januari en zondag 29 januari
Het is 4,5 graad en bewolkt als we van Mekness naar Fez rijden. In plaats van sneeuw valt nu de regen met bakken uit de lucht. De grote parkeerplaats in Fez is vanwege herstelwerkzaamheden buiten gebruik. Gelukkig vinden we een andere plek om onze 15 campers te parkeren.
De soek in Fez is ”iets” overzichtelijker dan in Marrakech, maar ook hier kost het ons geen moeite om de weg kwijt te raken.
Met de aanwijzingen van Nancy vinden wij die ene vrouw in de soek, die haar aardewerk voor vaste prijzen aanbiedt en waar niet afgedongen hoeft te worden. Dat is ons zes jaar geleden goed bevallen.
Met een tas vol aardewerk en een kreunende Marijke naast me, die zich afvraagt waar in de camper dit allemaal opgeborgen moet worden, rijden we naar onze camping Le Diamant Vert buiten Fez.
Ook hier zijn, zoals bij alle campings in Marokko, de sanitaire ruimtes niet verwarmd en bij 2 graden boven nul moeten wij ons best doen de verleiding van het gebruik van babydoekjes in de warme camper te weerstaan.
Nog één keer gaan we met de taxi naar Fez, eten samen met Geert en Hammie op een schitterend dakterras in een verder volkomen leeg restaurant een heerlijke lunch.
We realiseren ons dat wij aan de laatste dagen van onze reis zijn begonnen …
Maandag 30 januari en dinsdag 31 januari
Van Fez rijden we naar Moulay Idriss, een dorp gebouwd op twee heuveltoppen waardoor het meeste vervoer met ezels gebeurt. Overal in het dorpje zie je de dieren sjouwen met hun zware last.
Diegene die willen kunnen nog een bezoek brengen aan Volubilis (hebben wij al op eerdere reis gedaan), wij rijden naar camping Zerhoun Belle Vue. De volgende dag is Marijke druk in de weer om alle aanschaffingen zo op te bergen dat ze ook nog heelhuids Nederland bereiken.
Aan het einde van de middag rijden we richting Fez naar een wijndomein voor een wijnproeverij en ons afscheidsdiner. We beginnen met een welkomstdrank en daarna een rondleiding en uitleg over de gang van zaken bij het bedrijf.
Daarna geven Hans en Nancy een beeldpresentatie van het verloop van onze reis en vullen Marita en Walter dit aan met een filmimpressie. Een goede manier om de hele reis nog even kort over te doen.
Hierna gaan we naar een ruimte waar vier ronde mooi gedekte tafels, elk voor acht personen, uitnodigend op ons staan te wachten. De ruimte wordt verwarmd met gaskachels.
De ruimte kan de diverse lachsalvo’s die over de verschillende tafels omhoog schieten prima aan. De humor in de groep moet toch ergens zijn uitweg vinden. En jullie begrijpen, wij doen er niet aan mee ….
Rond 11 uur vertrekt ieder naar zijn camper, beladen met één of meerdere dozen wijn en een flesje fantastische olijfolie. De reis is bijna voorbij. Morgen nog de bootovertocht en het echte afscheid.
Woensdag 1 februari
Om 8 uur zitten we allemaal startklaar in de camper voor onze overtocht naar Algeciras. De wijn is uitstekend gevallen en moet van goede kwaliteit zijn geweest, gezien het uitblijven van bijwerkingen en redelijk fris rijden we om 2 uur de haven van Tanger binnen. Met de nodige vertraging staan we om half 8 ’s avonds weer op Spaanse bodem. Op de boot hebben we uitvoerig afscheid van iedereen genomen, en van sommigen zelfs twee keer.
Met enige weemoed verlaten wij Marokko. Dit mooie land met zijn schitterende natuur en hartelijke bevolking, de kleurrijke soeks, zijn koningssteden en de rijk bewerkte moskeeën en medersa’s, het heerlijke eten en het zonnige klimaat; we zullen het missen!
Maar ook Expedition far East met hun goede begeleiding, humor, enthousiasme en de fantastische keuzes van hun wildcamps.
En de groepsleden met wie wij avonden doorbrachten en waarbij de lachsalvo’s regelmatig klonken.
Maar gelukkig wordt dit gemis opgevangen door een volgende reis naar Zweeds Lapland. Het is een reis die we al twee keer eerder hebben geboekt, maar door corona en kachelproblemen gecanceld zijn.
Aanvankelijk zouden we op 11 februari onze reis in Zweden starten en dan in tien dagen van Algeciras naar Hammerdal (ca 4500 km) moeten rijden. Waarbij we dan ook nog langs huis moesten om onze zomerspullen uit en de klaargelegde wintervoorzieningen in de camper te leggen. Een nogal hectisch gebeuren.
Gelukkig kregen we de mogelijkheid om met de tweede reis, vertrekdatum 18 maart, mee te gaan. Hiervoor hebben wij gekozen om meer tijd tussen Marokko en Lapland te hebben.
Wat we ons niet gerealiseerd hebben is het feit dat onze camper dan vóór de tweede reis APK gekeurd moet worden. Op zich geen probleem, ware het niet dat wij het roetfilter jaren geleden hebben laten verwijderen om ook in Iran te kunnen rijden. Vanaf 1 januari 2023 moeten de uitlaatgassen van dieselvoertuigen tijdens de APK worden getest met een deeltjesteller. Bij ons zou dit problemen kunnen geven en dan wordt het lastig om op korte termijn de auto als nog door de keuring te krijgen. Lapland heeft ons al de nodige hoofdbrekers gekost en het blijft nog steeds de vraag of we nu wel alles geregeld krijgen.
Wij houden jullie op de hoogte!