Zaterdag 17 december
Onze ontmoeting en kennismaking met de groep vindt plaats aan een mooi gelegen meer waar Hans en Nancy met drank en hapjes de gezamenlijke reis openen.
De groep is groot, met begeleiding erbij zijn we met 16 campers, 32 personen en 7 honden. Dat is wennen voor ons. Op al onze reizen bevatte de grootste groep 9 campers. Door corona zijn een aantal groepen samengevoegd en komen we tot dit respectabele aantal deelnemers.
Zondag 18 december
In een lange colonne rijden we naar de haven van Motril van waar we zonder veel controles om 2 uur de boot op kunnen.
In vijf en een half uur zal deze ons naar de overkant brengen. Maar het schip is oud, heeft wind tegen en doet er uiteindelijk zeven en een half uur over. Aan boord vermaakt iedereen zich met de WK voetbalfinale Argentinië – Frankrijk. Bij goals van Argentinië juichen de Marokkanen en bij doelpunten van de Fransen gaan de Nederlanders uit hun dak.
Onze begeleiders zetten ondertussen de routes op de Garmin en voorzien de diverse telefoons van simkaarten.
We zijn blij als we om 11 uur ’s avonds in Nador aankomen en in de buurt van de haven onder politie bewaking overnachten.
Maandag 19 december
De route langs de oostkant van Marokko hebben we ook in 2016 gereden en het is boeiend om de veranderingen waar te nemen. De meeste grotere dorpen zijn voorzien van geschilderde stoepranden in wit -rood en wit-groen. Het meeste straatvuil is opgeruimd en de vele plastic zakjes in de bomen zijn verdwenen. Marokko is duidelijk schoner geworden.
Er is veel nieuwbouw en overal zien we zendmasten. Ook internet heeft zijn weg in Marokko gevonden.
Op het grote plateau van Rekkam is ruimte genoeg om je eigen plekje te zoeken en het gevoel te hebben alleen te staan onder de schitterende sterrenhemel.
Dinsdag 20 december
We volgen de vlakte van Rekkam naar het zuiden. De route wordt zo nu en dan onderbroken door politiecontroles die onze vooraf ingevulde fiches (A4 met informatie van ons en de camper) incasseren. Onderweg laat onze Garmin het afweten en hebben wij ons eerste probleem. Gelukkig is er iemand in de groep die twee navigatiesystemen bij zich heeft en bereid is zijn Garmin aan ons uit te lenen. Bofkonten zijn we.
Voor deze reis zijn onze moeilijkheden daarmee opgelost maar voor Zweeds Lapland moet er een nieuwe Garmin komen.
Bij een tankstation worden we door een oud mannetje geholpen. Bij het wisselen van het geld raakt hij in de problemen, hij weet niet wat hij terug moet geven. Kennelijk kan hij niet rekenen. De echte baas komt aangelopen en lachend lost hij het probleem van zijn vader op.
Voor ons is de reis een feest van herkenning. Minder verrassingen omdat we deze route al eens gereden hebben, maar ook verbazing om de vele veranderingen die we waarnemen.
Waren er zes jaar geleden alleen grote toegangspoorten tot stukken grond waarbij wij ons afvroegen waarvoor ze dienden, nu zien we omheinde velden met eindeloze aanplant van dadelpalmen.
En overal waterbekkens voor de besproeiing en zonnepanelen voor de elektriciteit. De omvang van de plantages doet vermoeden dat dit een groot overheidsproject is.
Op weg naar Figuig worden de de palmplantages afgewisseld met nederzettingen van arme berbers die wonen in tenten opgebouwd uit materiaal van plastic zakken en ander afval. En soms de luxe van een zonnepaneel.
Woensdag 21 december
De camping van Figuig is opgeheven, daarom overnachten we op een van de parkeerplaatsen van het stadje. Figuig ligt pal aan de gesloten grensovergang met Algerije in een prachtige oase.
Gezamenlijk bezoeken we de plaatselijke artisanat en de meesten daarna de bijzondere irrigatiewerken in de palmentuin.
Donderdag 22 december
Vanuit Figuig nemen we opnieuw de N17 naar Bouarfa. Daar overnachten we in de binnentuin van een van de vele hotels die zich in dit stadje bevinden. We kunnen eindelijk weer eens douchen, het water aanvullen, onze camper van binnen kuisen en onze was uitbesteden aan het hotel!
Voor de avond reserveren we een tafel in het restaurant. De receptioniste antwoordt bevestigend op onze vraag of er gebakken lamskoteletten zijn met groente, dus geen tajine.
Ik heb visioenen van mals en lichtroze gebakken lamskoteletten als wij met vele anderen van de groep naar de eetzaal lopen.
De eerste tajines komen uit de keuken en ook aan onze tafel worden vier tajines neergezet. Als wij opmerken dat we cotelet d’agneau hebben besteld en geen tajine, zegt hij dat het agneau in de tajine zit, de rest hoort of begrijpt hij niet. De lichtroze lamskoteletjes verdwijnen aan de horizon en maken plaats voor een vettig stukje schaap met heel veel bot. We hebben wel eens beter gegeten.
We schieten in de lach als we plotseling bij de volgende tafel onze gebraden lamskoteletten op de borden zien liggen. Verkeerd bezorgd! Het doet ons herinneren aan een vorige reis waar de door ons bestelde forellen werden opgegeten door een groep die een andere vis had besteld ….
Vrijdag 23 december
Rijdend door de stenige woestijn richting Meski proberen we met de muziek van Praetorius op de achtergrond nog een kerstkaart te maken voor familie en vrienden in Nederland. Het kerstgevoel wil zich bij ons in deze omgeving niet echt ontwikkelen, ondanks de kerstversiering in de camper.
Vandaag loopt een deel van de route vlak langs de grens met Algerije. Dit is goed zichtbaar doordat Marokko een vijftig kilometer lange stenen muur heeft geplaatst als extra bescherming.
Wat ons steeds weer verbaasd is de enorme groei die Marokko de afgelopen zes jaar heeft doorgemaakt. Alle wat grotere dorpen zijn voorzien van grote vierbaans toegangswegen met straatverlichting, in het midden en de zijbermen dadelpalmen en ander groen. En overal nieuwbouw aan de stadsranden waarachter de oude kasba nog zichtbaar is.
Hele velden zijn steenvrij gemaakt en hoopjes tuinaarde liggen klaar voor nieuwe aanplant. Waterbassins en een eindeloze hoeveelheid slangen moeten de jonge aanplant van water voorzien. Hoe zal deze omgeving er over zes jaar uitzien?
Als wij aan het einde van de middag in Source Bleu aankomen worden we opgewacht door Mohammed die we nog kennen van de camping zes jaar geleden. Nu overnachten we niet op de camping maar hebben we van bovenaf zicht op de oase beneden ons.
Nauwelijks hebben we onze stoelen buiten gezet of de verkopers staan met drie tegelijk hun koopwaar aan te bieden. Opvallend dat ze nu ook vragen om whiskey en wijn. Ik denk niet dat Allah blij is met deze ontwikkeling.
We kopen een doos dadels, voor een veel te hoge prijs. Als ik ze probeer te vullen blijken ze ook nog hard en oud te zijn. Als één van de verkopers ’s avonds nog eens langskomt, ik hem een gevulde dadel aanbied en zeg dat hij niet de beste dadels aan ons heeft verkocht, komt hij met een nieuwe doos met verse dadels zonder pit te voorschijn! Deze zijn fantastisch. Ik mag de oude doos inleveren. Op zijn vraag of wij nu tevreden zijn knikken wij bevestigend.
Zaterdag 24 tot dinsdag 27 december
Via de N13 trekken we verder naar het zuiden op weg naar de rode duinen van Erg Chebbi. Hier zullen wij de kerstdagen doorbrengen.
Op de gezellige bazaar in Erfoud doen we onze inkopen voor de feestdagen.
Vervolgens leggen we in konvooi de laatste vijf kilometer af over onverharde weg om onze campers midden tussen de zandduinen te zetten.
En dan schiet onze schuifdeur uit het scharnier. De deur zit vast en kan niet meer verschoven worden.
Doordat we in een groep reizen is er altijd wel een handige man met het juiste gereedschap die het probleem oplost. Tot nu toe heeft Hans al onze technische problemen op zijn reizen voor ons kunnen oplossen. Maar bij één Marokkaanse reis is het met al het geavanceerde gereedschap van de groep niet gelukt om een lekke band los te draaien. Totdat twee Marokkaanse mannen in een autootje tot onze grote schaamte de klus in een mum van tijd klaarde en niets voor hun hulp wilden hebben.
Achter elkaar hobbelen we over een stenige weg naar onze plek in de duinen. Zorgvuldig wordt gekeken of we ons niet in het zand vastrijden.
Afhankelijk van de stand van de zon veranderen de duinen steeds van kleur. Van zacht roze naar diep rood. En als het eenmaal donker is zien we een sterrenhemel waar vooral Afrika patent op heeft.
Over de kerstdagen kunnen wij niet veel schrijven omdat we ook toekomstige reizigers van Expedition Far East de mogelijkheid willen geven zich te laten verrassen. Wat wij wel kunnen zeggen is dat de invulling van de kerstavonden naadloos past in de stijl en de traditie die wij van Hans en Nancy kennen. In deze omgeving zou onze kerstbeleving een verhaal kunnen zijn uit de vertellingen van Duizend-en-één-nacht.
Als wij om half acht op kerstmorgen uit de camper stappen is het nog donker. We ontwaren 25 kamelen en de contouren van een tiental begeleiders. Zij zijn al uren geleden vanuit de diverse dorpen vertrokken om op tijd bij ons te zijn voor een kamelentocht door de rode duinen.
Bij de opkomende zon trekt een lange stoet van deze statige beesten met hun berijders en begeleiders door het zand, vastgelegd op foto en video door de achterblijvers.
Maandag 26 tot woensdag 28 december
Aan het begin van de middag verlaten we de rode duinen van Erg Chebbi en rijden iets verder naar het zuiden naar de stenige vlakte van Taous om ook daar, in een totaal ander landschap, weer midden in de natuur te staan, kilometers van de bewoonde wereld.
De volgende dag vertrekken we naar de Thodra-kloof .
De route voert langs een lange strook van palmentuinen aan de ene en kasba’s aan de andere kant. De rivier waar de kloof zijn naam aan dankt is op dit moment teruggebracht tot een klein stroompje. De overhangende stijle rotsen vormen nog steeds een uitdaging voor beginnende bergbeklimmers.
Als wij de volgende morgen als eerste vertrekken om dieper de kloof in te rijden zien we tot onze verbazing de oude weg verdwijnen in een groot stuwmeer. Een brede nieuwe weg voert ons naar het volgende dorp. De kloof zoals wij die kenden uit 2016 bestaat niet meer. Evengoed is de route prachtig.
Omdat de weg bij het dorp voor onze campers ophoudt, keren we om en rijden naar Tinghir waar we eerst de bazaar bezoeken voor fruit en brood en dan naar onze camping Le Soleil rijden.
De vorige keer stonden we op de kleine camping Atlas en hebben we genoten van hun goede keuken. Nu slapen we op Soleil en gaan we met 24 mensen van de groep eten bij Atlas.
Donderdag 29 december
De nachten zijn koud, zo rond de 3 tot 5 graden. Bij zonnig weer klimt de temperatuur op tot 16 graden, wat ons regelmatig noopt tot een wisseling van kleding.
Oud en nieuw brengen we door in de Dadès-kloof bij een hotel met campingfaciliteiten. In enkele voor ons gereserveerde hotelkamers kunnen we douchen. Er is warm water, maar de kamers zijn ijzig koud. De berbers in deze streek zijn gewend aan onverwarmde huizen terwijl de temperaturen in deze tijd van het jaar maar enkele graden boven het vriespunt komen. Wat zijn wij blij met onze verwarmde camper.
Een groot deel van de groep maakt ’s middags een stevige, drie uur durende wandeling door de kloof. Deze diehards hebben bij terugkomst wel een glaasje jägermeister en gevulde dadel verdient.
Vrijdag 30 december
Marokko heeft een overdaad aan gorges, de één nog mooier dan de andere.
Vandaag rijden we in konvooi de prachtige weg door de Dades-kloof. De zeer scherpe haarspeldbochten en het grote stijgingspercentage vergt vooral van de grote campers enig stuurmanskunst.
Toch zijn de wegen nu verbreed en zijn de steile afgronden voorzien van stevige betonnen randen.
Bij het keerpunt in de kloof parkeren we de campers en genieten van een heerlijke lunch bestaande uit taart en “omelette berbère”.
Zaterdag 31 december
Oudejaarsavond in Marokko.
Met zicht op de rotsen en een kampvuur op het dakterras wordt door onze groep en twee Nederlandse jongens die ook op de camping verblijven, op een oer Hollandse manier het oude jaar uitgewuifd.
En om 12 uur ’s avonds het nieuwe jaar verwelkomt met een Amerikaanse fuif, gelukkig zonder vuurwerk.
Ook de Marokkaanse hoteleigenaar is van de partij, hij beweegt zich soepel tussen de Nederlandse gasten, proevend van allerlei hapjes en genietend van de diverse alcoholische drankjes. Hij heeft het reuze naar zijn zin. Ik ben benieuwd hoe hij op nieuwjaarsdag is wakker geworden.
Zondag 1 januari 2023
Nieuwjaarsdag
Op onze vorige reis in Marokko verbleven wij op de zeer nette en eenvoudige camping van Rachida, die vlak bij het hotel lag waar wij nu verblijven. Rachida is een ontzettend aardige vrouw die ons met zorg omringde tijdens ons verblijf bij haar. Ze was dolblij met de indertijd meegebrachte winterkleding van één van de reizigers.
Inmiddels is haar man gestorven, de camping opgeheven, zijn de kinderen naar elders verhuisd en woont zij alleen in een huisje in het dorp.
Wij hebben drie foto’s van haar en haar kinderen, genomen tijdens ons bezoek in 2016, ingelijst en willen die aan haar geven. Samen met kinderkleding en speeltjes van één van onze medereizigers.
Hoewel Hans en Nancy een keer bij haar op bezoek zijn geweest was het moeilijk om haar terug te vinden. Er zijn geen straatnamen en geen opeenvolgende huisnummers. Toch is het gelukt.
Ze was verrast en blij met het bezoek , de kleding en de foto’s. Ze schenkt thee met walnoten.
Moederziel alleen zit ze in een kaal en onafgewerkt koud huis op een betonnen vloer. Er zit glas in de ramen en dat is ook de enige luxe die ze heeft. Op de grond een stukje tapijt met daarop haar matras. Twee plastic stoelen, een paar lage tafeltjes en een aftandse televisie vormen het hele meubilair. Er is waarschijnlijk geen geld om het af te maken.
Na het bezoek staan wij aangeslagen buiten. De eenzaamheid van deze vrouw is voelbaar aanwezig. De kinderen ver van huis, haar man pas gestorven en waarschijnlijk geen toekomstperspectief om nog ooit te trouwen.Het contrasteert zo met het traditionele Marokkaanse familieleven waar generaties met elkaar in één huis wonen en er altijd reuring is.
Vandaag komen we op weg naar het stuwmeer in Ouarzazate langs de grote supermarkt Carrefour. Na alle vegetarische schotels willen we eindelijk eens lamskoteletjes. Op de bazaar durven we geen vlees te scoren. Met een volle koelkast rijden we naar onze overnachtingsplek en zetten onze camper aan de rand van het meer. Als we in het door ons meegenomen fotoalbum van 2016 kijken, staan we op precies dezelfde plek als zes jaar geleden!
Met de ondergaande zon voor ons en de muziek van Ulysses op de achtergrond is dit een avond met een gouden randje.
Maandag 2 januari
Rond half negen vertrekken we vanaf het stuwmeer richting de camping in Zagora. We willen de tijd gebruiken om onze verslagen op internet te zetten.
In Ouarzazate gaat het mis. We pakken aan de verkeerde kant een ingewikkelde vluchtheuvel en gaan daarbij over een voor ons nauwelijks zichtbare dubbele streep. Op zich geen ramp als ik in mijn ooghoeken niet drie politiemannen had gezien. Even denk ik de dans te ontspringen maar dan maant een motoragent mij te stoppen. Wij maken meteen onze excuses.
Een fout in de hoogste categorie, hij bedoelt de duurste bekeuring die hij te bieden heeft. Oké, wij doen het niet voor minder: 40 euro! In Marokko een behoorlijk bedrag. Op het zadel van zijn motor worden alle papieren ingevuld. Marijke denkt ongezien een foto van de agent te kunnen maken, maar is toch gespot door een andere agent. Waar komen die kerels toch overal vandaan?
Ik zeg “Stuur snel naar mij door.” De agent vraagt haar de foto te verwijderen hetgeen Marijke braaf doet. Ondertussen legt onze dashcam het hele gebeuren nauwkeurig vast. En wij zijn de eigenaars van een in prachtig Arabisch geschreven bekeuring.
Via een nieuw aangelegde weg belanden we later dan verwacht op een fraaie camping in Zagora, Palmeria d’Amezou. Daar brengen we de middag door met werken aan onze site en in de avond heerlijk eten in het campingrestaurant. Tot onze verbazing wordt er wijn geschonken!